Ju-Jitsu to tradycyjna japońska sztuka walki, której początki datuje się na ok. 772 rok p.n.e., znana na przestrzeni wieków pod wieloma nazwami: kumi-uchi, kogusoku, yawara, wa-jitsu, torite, aiki-jitsu, tai-jitsu.

    Termin "ju-jitsu" tłumaczy się jako "łagodną sztukę", "sztukę łagodności", "sztukę giętkości", albo "łagodną misterną sztukę walki", co wynika z prostej interpretacji znaków, wchodzących w skład tegoż pojęcia ("ju" - łagodny, umiarkowany, rozsądny, przemyślany, subtelny, ustępujący, zręczny, elastyczny, giętki, miękki; "jitsu" natomiast to sztuka, technika, sposób, środek, metoda z długą tradycją oraz zręczność i umiejętność). Poniżej przedstawiono ideogram, czyli graficzny zapis pojęcia ju-jitsu.

    Ju-Jutsu w najszerszym rozumieniu to metoda walki wręcz bez broni lub z użyciem małego oręża, stosowana w obronie jak i w ataku (kontrataku) w starciu z jednym bądź kilkoma nieuzbrojonymi lub uzbrojonymi przeciwnikami, zakorzeniona w wielu historycznych tradycjach (definicja za: Serge Mol, Japońskie sztuki walki. Przewodnik po koryu jujitsu). Wielu teoretyków i praktyków sztuki wierzy, że ju-jitsu jest "matką" wszystkich japońskich sztuk walki.

    Historia ju-jitsu liczy sobie już bez mała dwa tysiące lat i nie jest tak prosta jak historia innych sztuk walki. Istnieje wiele teorii i legend, które starają się wyjaśnić źródła, pochodzenie i narodziny ju-jitsu. Dowodów autentycznych nie ma, ale pewne jest, że wśród badaczy wykształciło się kilka sposobów podejścia do tego tematu. Jedni utrzymują, że praformy ju-jitsu powstały w starożytnych Chinach - kolebce kultury Dalekiego Wschodu, inni wierzą w czysto japońskie praźródła sztuki.

    Z całą pewnością można jednak powiedzieć, że ju-jitsu powstało w czasie formowania się kasty samurajów i ciągle rozwijane służyło jako jedna z metod służąca pokonaniu i wyeliminowaniu przeciwnika. Według tradycji, jeśli wszystko inne zawiodło, samuraj powinien walczyć wręcz. Wojownik walczył w zbroi, tak więc walka wręcz w praktyce wyglądała nieco mechanicznie. Kiedy zrzucony z siodła jeździec pozbawiony został broni, mógł wytrącić z równowagi swojego przeciwnika i asekurować się, zakładając blok lub dźwignię. Dawało mu to dość czasu na wyciągnięcie krótkiego noża i wbicie go w szczelinę zbroi, tak by dosięgnąć witalnego punktu. Praktyczne walka wręcz oznaczała techniczną konfrontację w tej fazie starcia, gdy szermierka przeradza się w chaotyczną szarpaninę i zdobycie choćby minimalnej przewagi umożliwia skuteczne wykorzystanie posiadanej broni. W tłoku i ścisku pola bitwy zakleszczenie w zwarciu oznaczało bezbronność wobec kolejnego przeciwnika. Szybkie uwolnienie się od rywala przez rozerwanie jego uchwytu, wymanewrowanie czy powalenie, zwiększało szanse przeżycia. Umiejętność bolesnego obezwładnienia i przytrzymania, a także skrępowania, były kolejnymi przydatnymi zręcznościami. Ju-Jitsu było taką samą bronią samuraja jak miecz. Od wczesnych lat życia ćwiczono wojowników w technikach zakładania dźwigni na ręce i łamania kości. Każdy samuraj trenował najróżniejsze rzuty i chwyty. Na specjalnych schematach zaznaczano witalne punkty ludzkiego ciała i opisywano technikę zabijania jednym uderzeniem. Wykres ten stale uzupełniano, a jego prawdziwość testowano na skazańcach.

    Poza polem bitwy różnego rodzaju formy "siłowania się" stanowiły zarówno element religijnej celebry, jak i wychowania fizycznego młodzieży, a także treningu technicznego i kondycyjnego dla dorosłych i starszych.

    Z chwilą zjednoczenia Japonii na początku XVII wieku gdy zakończyły się wojny domowe a wrogów zewnętrznych nie było, klasyczne bronie ówczesnego pola bitwy przestały mieć większe znaczenie. Jednocześnie zamrożono strukturę i stratyfikację społeczną - wojownik musiał pozostać wojownikiem, kultywując umiejętności żołnierskie bez możliwości realnego udziału w walkach. Wśród kultywowanych broni na pierwsze miejsce wysunęła się broń bardziej osobista niż polowa - m.in. lekka, ostra szabla, zwana z japońska kataną. Wzrosło znaczenie różnych systemów walki bez broni. Przydano im nazwę ju-jitsu, co luźno tłumaczono wtedy jako przemyślną, zręczną sztukę, "miękką" - w opozycji do "twardej, ostrej roboty" bronią.

    Ju-Jitsu rozwijało się w wielu powstających i niejednokrotnie różnych stylowo szkołach zwanych "ryu" (w XIX wieku doliczono się bez mała 700 różnych odmian sztuki). W czasach względnego spokoju i odprężenia od wojen kładło się w nich szczególny nacisk na pokonanie przeciwnika, ale na drodze unieszkodliwienia go, a nie jak wieki wcześniej - zabicia. Uczyło się także samoobrony, umiejętności rozwiązywania sporów, a także z biegiem czasu przekazywało wskazówki i myśli filozoficzne (silne wpływy konfucjanizmu, buddyzmu zen oraz shintoizmu). Większy nacisk kładziono na techniki walki przydatne w pokojowych czasach, czasami sprowadzone wyłącznie do obrony. Naczelnym hasłem stało się: "ustąp, aby zwyciężyć" ("ju yoku sei go" - "miękkie dobrze włada twardym"). Tę koncepcję, zapoczątkowaną prawdopodobnie przez japońskiego myśliciela i lekarza Akayamę Shirobei Yoshitoki z Nagasaki, zaczęto forsować szczególnie w okresie Meiji, kiedy to próbowano przekształcić ju-jitsu w pewną odmianę "wychowania fizycznego".

    Schyłek XIX wieku niesie Japonii epokę gwałtownych zmian. Kończy się czas izolacji. Z okresem modernizacji Japonii i otwarcia na świat wiążą się narodziny systemu judo.

    Dzięki pracy i działalności prof. Jigoro Kano (mistrza i reformatora ju-jitsu oraz twórcy nowego systemu judo i szkoły Kodokan) w owych czasach pojawiła się coraz to większa tendencja usportowienia wielu dalekowschodnich sztuk walki. Tradycyjne ju-jitsu nie zginęło jednak, zostało gruntownie zreformowane i przystosowane do nowych czasów i nowych potrzeb społeczeństwa. Ukierunkowane zostało głównie na fizyczne, ale także psychiczne oraz duchowe, wewnętrzne i etyczne doskonalenie swoich adeptów.

    Otwarcie Japonii na świat oprócz zmian wewnętrznych, pozwoliło także na transmisję kultury japońskiej, a w tym i sztuk walki, na cały świat. Już od ponad pięciuset lat, czyli od chwili, kiedy Zachód zaczął stykać się z kulturą Japonii, da się odczuć pewien podziw dla waleczności i rycerskiego kunsztu japońskich wojowników. Ale dopiero na przełomie XIX i XX wieku w Europie i Ameryce zaczęto ćwiczyć japońskie sztuki walki, a ju-jitsu, judo, karate i aikido były pierwszymi systemami, które dotarły na Zachód.

    Sztuki te pojawiły się także w Polsce. Ju-Jitsu było bodaj najwcześniej poznaną i uprawianą sztuką walki w Polsce. Początki obecności ju-jitsu w kraju datuje się na pierwsze lata XX wieku, na które przypadł proces największego rozprzestrzeniania się na tereny Europy i innych zakątków świata różnorakich sztuk i stylów walki pochodzących z Dalekiego Wschodu. Mówi się, że ju-jitsu na ziemiach polskich pojawiło się około roku 1908, natomiast okres międzywojenny stanowił szczególny moment jego rozwoju. Początkowo ju-jitsu było nauczane jedynie w zamkniętych dla ogółu społeczeństwa instytucjach, jak wojsko czy milicja i traktowane jako typowo utylitarny system, potrzebny do zaprowadzania porządku, obrony osobistej w przypadku zagrożenia zdrowia czy życia. Dzięki potrzebom jakie przejawiało wojsko oraz milicja, ju-jitsu stało się obok boksu, zapasów, szermierki i innych sposobów walki z użyciem broni - podstawowym elementem wyszkolenia sprawnościowego. W owym czasie ju-jitsu było uważane za pewnego rodzaju gimnastykę, której zadaniem było wypracowanie zachowań obronnych, przy równoczesnym propagowaniu wartości filozoficzno-moralnych.

    Lata 80-te i 90-te XX wieku były przełomowe dla rozwoju ju-jitsu i innych sztuk walki w Polsce. Doszło do swoistego wybuchu mody na sztuki walki, zwłaszcza dzięki pojawieniu się na rynku filmów i wielu opracowań na temat sztuk walki oraz prawdziwego idola z krwi i kości - Bruce'a Lee. To wtedy powstawało najwięcej nowych klubów i organizacji, a sztuki walki przestały być kojarzone jedynie z technikami interwencyjnymi i porządkowymi stosowanymi przez służby mundurowe, wkroczyły na "podwórko", zaczęły być ogólnie dostępne dla wszystkich chętnych - bez względu na choćby płeć czy wiek.

    Obecnie w Polsce istnieje kilkanaście organizacji ju-jitsu, zwanych związkami, akademiami czy federacjami, zrzeszających mniejsze jednostki - kluby i sekcje. Do najbardziej znanych i zasłużonych na polu rozwoju i propagacji sztuki należą: Polska Federacja Dalekowschodnich Sztuk i Sportów Walki z siedzibą w Warszawie (zrzeszająca ponad 25 związków różnych stylów japońskich, chińskich, koreańskich, wietnamskich, filipińskich i innych), Międzynarodowa Federacja Sztuk Walki - IMAF Polska (z siedzibą w Inowrocławiu), Polski Związek Ju-Jitsu (z siedzibą w Katowicach), Polska Akademia Ju-Jitsu (z siedzibą w Zielonej Górze).

    Amerykański mistrz George Kirby stwierdza, iż ju-jitsu można uznawać w kategoriach "prasztuki" - sztuki z której rozwinęły się inne sztuki, sporty oraz systemy walki. Ju-Jitsu jest nie tylko prasztuką, jest także kombinacją wielu popularniejszych współcześnie sztuk walki. Ju-Jitsu składa się z kombinacji technik, które zostały podzielone pomiędzy różne sztuki, i tak ogólnikowo: rzuty i dźwignie to domena judo, uderzenia i kopnięcia - karate, wykorzystywanie siły i impetu przeciwnika to podstawa aikido. W ju-jitsu występuje około 30-50 podstawowych technik. Tym co czyni tę sztukę tak złożoną i nieomal nieskończoną, to kombinacje i warianty tych podstawowych technik. Ju-Jitsu jest systemem walki o specyficznej, osobliwej, niezwykle bogatej i złożonej, a niekiedy skomplikowanej technice (strukturze ruchów). Wykorzystuje się w tej walce bowiem, łącząc w cały system - wiele różnorodnych elementów ruchu. Z opanowaniem ju-jitsu wiąże się zatem przyswojenie technik rzutów, obaleń, dźwigni, duszeń, ciosów i ucisków w miejsca wrażliwe na ciele, padów i przewrotów, uników, bloków, postaw, kroków, poruszania się, obrotów ciała itp.

    W skład ogólno pojętej struktury technicznej ju-jitsu wchodzą też techniki z zakresu "kobudo", tj. umiejętność posługiwania się tradycyjnym orężem japońskim, m.in. bo - długi kij, bokken - drewniany miecz, sai - sztylet, tonfa i nunchaku.

    Ju-Jitsu nie jest popisem samej siły mięśni. W rzeczywistości nie odgrywa ona najważniejszej roli. Sztuka ta kładzie nacisk na zachowanie równowagi, umiejętność założenia dźwigni i utrzymanie odpowiedniej szybkości zwiększającej skuteczność ruchów. Dopiero potem wykorzystuje się siłę, by zyskać przewagę. W technikach ju-jitsu dąży się do wyeliminowania znaczenia wagi, wzrostu, sylwetki i zasięgu ramion adepta, by uczynić tę sztukę popularną i dostępną także dla dzieci i kobiet.

    Ju-Jitsu to nie tylko dosłowne techniki walki wręcz (zwane "zewnętrznymi"), ale także tzw. techniki "wewnętrzne". Celem ju-jitsu nie jest bowiem tylko mistrzostwo ruchu (czy techniki) ale także (a może przede wszystkim) doskonałość w sferze duchowej i umysłowej. Każdy trening ju-jitsu powinien przebiegać w warunkach dużej koncentracji uwagi i umysłu, z zastosowaniem medytacji, technik oddechowych i koncentrująco-relaksujących, ćwiczeń rozwijających wewnętrzną siłę duchową zwaną ki (albo chi). Ju-Jitsu jest więc także formą relaksacji.

    Ju-Jitsu to także skodyfikowany system etyczny składający się pokrótce z następujących punktów:

Zasady Ju-Jitsu
1.Jak najbardziej efektywne współdziałanie ciała i umysłu
2.Ustąp, aby zwyciężyć
3.Maksimum skuteczności przy minimum wysiłku
4.Przez czynienie sobie dobra nawzajem - do dobra ogólnego.

Maksymy Ju-Jitsu
1.Czystość
2.Pilność
3.Uprzejmość.

    Poza tym etykę ju-jitsu buduje szacunek do ceremonii, sali, w której zgłębia się tajniki sztuki (dojo) oraz do osób prowadzących zajęcia, znajomość "swego miejsca w szeregu" każdego z uczestników, tj. przywiązanie do tradycyjnej gradacji stopni i hierarchicznej struktury w klubie czy większych organizacjach (relacja: uczeń - nauczyciel albo szerzej: kohai - sempai - sensei - soke etc.)

    Na koniec rozważań o ju-jitsu trzeba powiedzieć, że współcześnie sztuka ta nieprzerwanie się rozwija. Kierunki jego rozwoju można podzielić na trzy podstawowe nurty:

1. Nurt tradycyjny - systemy będące kontynuacją tradycji, unowocześniane z myślą o zwiększeniu stopnia ich doskonałości, będące także formą oryginalnej działalności twórczej
2. Nurt sportowy - systemy rozwijane i przystosowywane dla potrzeb nowoczesnej rywalizacji sportowej
3. Nurt utylitarny - systemy tworzone na zapotrzebowanie organizacji społecznych, głównie sił zbrojnych, służb porządkowych - policji oraz agencji ochrony osób i mienia bądź specyficznych grup - np. kobiet i dzieci;

    Na poniższym rysunku podjąłem próbę uchwycenia głównych nurtów ju-jitsu i ich wpływu na inne systemy, sztuki czy sporty walki.

Literatura:

• Wojciech J. Cynarski, Sztuki walki budo w kulturze Zachodu, Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 2000
• George Kirby, Ju Jitsu. Podstawowe techniki łagodnej sztuki, tłum. Andrzej Sarnecki, Warszawa: Wyd. Budo-Sport 1994
• Krzysztof Kondratowicz, Jiu-Jitsu - Sztuka walki obronnej, Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe 1991
• Jerzy Miłkowski, Encyklopedia sztuk walki, Toruń: Algo 2008
• Inazo Nitobe, Bushido - dusza Japonii. Wykład o sposobie myślenia Japończyków, tłum. Witold Nowakowski, Bydgoszcz: Diamond Books 2001
• Janusz Pawluk, Saga o budo. Wschodnie sztuki walki, Warszawa: Nowe Wydawnictwo Polskie 1991
• Konrad Raczkowski, Sztuka walki i samoobrony w aspekcie historycznym, prawnym i psychologicznym, Warszawa: Centrum Doradztwa i Informacji Difin sp. z o.o. 2008
• Mol Serge, Japońskie sztuki walki. Przewodnik po koryu jujutsu, tłum. Witold Nowakowski, Bydgoszcz: Diamond Books 2001
• Waldemar Sikorski, Stanisław Tokarski, Budo. Japońskie sztuki walki, Szczecin: Wydawnictwo Glob 1988
• Stanisław Tokarski, Sztuki walki. Ruchowe formy ekspresji filozofii Wschodu, Szczecin: Wydawnictwo Glob 1989

    Wśród wielu dalekowschodnich sztuk walki praktykowanych w IMAF Europe Ju Jitsu zajmuje ważne miejsce. W poszczególnych państwach praktykowane są liczne odmiany tej sztuki, w tym Nihon Ju-Jutsu, Gendai Ju-Jutsu (Modern Ju-Jutsu), Tai Jutsu, Taiho Jutsu czy wreszcie samoobrona i techniki interwencji, będące specjalistycznym systemem opartym o tą starojapońską sztukę walki.

    Niezależnie od występującej w tym względzie różnorodności, różnic w nauczaniu i prowadzeniu krajowej rywalizacji sportowej (bądź jej braku), wspólne podstawy pozwalają na organizowanie w ramach Federacji seminariów i rywalizacji sportowej na szczeblu międzynarodowym, wspólnych dla trenujących poszczególne odmiany Ju-Jitsu.

    Na zawodach rangi międzynarodowej: Mistrzostwach Europy i Świata rozgrywane są przede wszystkim konkurencje kumite w dwóch formułach: pierwsza z nich dopuszcza stosowanie rzutów, podcięć, dźwigni oraz walkę w parterze; druga formuła rozszerza zakres możliwych do stosowania technik o uderzenia i kopnięcia. Poza ww. formami kumite rywalizacja sportowa odbywa się również w kata - formule zbliżonej do Duo System oraz praktykowanego w PAJJ Ju Jitsu Kata Parami.

Komisje Techniczne Ju-Jitsu Kobudo IMAF Europe:

• Nihon Ju-Jutsu: Etienne Van De Merlen 8 DAN (Belgia), Jose Miranda Mateo 7 DAN (Hiszpania), Igor Zaytsev 6 DAN (Litwa)
• Gendai Ju-Jutsu: Silvano Rovigatti 8 DAN (Włochy), Luis Fernando 7 DAN (Portugalia), Peter Rosendahl 6 DAN (Szwecja)